Problem fizyczny, który dogłębnie rani psychikę. Choroba tak silna, że może zacząć się „w głowie”, ale jej ofiarą pada ciało pozbawione jednej z funkcji. Co gorsza, skala zjawiska – szczególnie w świecie zachodnim – narasta i niewykluczone, że jeszcze przed połową stulecia ów dramat zagrozi ludzkiej populacji. O czym mowa? O problemach z płodnością.
W świecie zachodnim rodzi się coraz mniej dzieci – to niezaprzeczalny fakt demograficzny. W temacie wymierania narodów przyzwyczailiśmy się jednak do diagnoz stricte kulturowych. Mówimy więc o zmianach cywilizacyjnych, dłuższej edukacji skutkującej późniejszym zawieraniem małżeństw, coraz częstszym stawianiu na karierę zamiast na rodzinę, upowszechnieniu się antykoncepcyjnej mentalności czy stygmatyzacji rodzin wielodzietnych. Choć w takich refleksjach jest wiele racji, to nie da się pominąć jeszcze jednej istotnej przyczyny kryzysu demograficznego: problemy z płodnością już dziś są w społeczeństwie prawdziwą plagą, a w przyszłości będzie jeszcze gorzej!
Należy przy tym zauważyć, że bezpłodność i niepłodność – choć zbliżone – nie są tym samym. Bezpłodność jest bowiem trwała, a niepłodność wynika z przyczyn zdrowotnych, które można pokonać, zaś diagnozuje się ją w sytuacji braku poczęcia dziecka po 12 miesiącach regularnej aktywności seksualnej bez stosowania antykoncepcji. Dodatkowo niepłodność dzieli się na pierwotną (małżeństwo nie ma dziecka/dzieci) oraz wtórną (małżeństwo ma dziecko/dzieci, ale nie może począć kolejnego).
Statystyki dotyczące płodności są natomiast porażające. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne szacuje, że problem z poczęciem potomstwa ma aż 1,5 mln par w naszym kraju, a więc 3 miliony osób. Nad Wisłą żyje zaś niecałe 38 mln ludzi, jednak spora część tej grupy nie jest przecież w wieku rozrodczym (15-49 lat wedle definicji Głównego Urzędu Statystycznego). Z danych GUS wynika, że w roku 2019 owa grupa liczyła niespełna 9 milionów polskich kobiet, a więc i tyle samo polskich mężczyzn. Okazuje się więc, że problemy z płodnością dotykają 3 miliony z 18 milionów osób w grupie mogącej mieć potomstwo, czyli ponad 16 proc. par. Jest to zbieżne z danymi prezentowanymi przez ekspertów, którzy szacują, że ów dramat dotyka co szóstą polską parę. Co gorsza, trendy powodują, że wkrótce problem stanie się udziałem 1 na 5 małżeństw.
Zmianie ulega także płciowa proporcja w tym zakresie. O ile bowiem dotąd najczęściej brak potomstwa u pary starającej się o poczęcie nowego życia łączono z problemami zdrowotnymi kobiety, o tyle teraz zauważa się istotny wzrost przypadków niepłodności u mężczyzn. Wskazują na to chociażby obserwacje oparte o badania wykonywane na przestrzeni kilku dekad. Niektórzy naukowcy – jak nowojorska epidemiolog Shanna Swan – oceniają, że przy utrzymaniu się obecnego trendu w roku 2045 mediana liczby plemników w nasieniu osiągnie poziom zerowy, a więc jeśli ów scenariusz się sprawdzi, to jeszcze przed połową stulecia co najmniej połowa mężczyzn nie będzie w stanie zostać ojcami. Najgłębszy problem występować ma w świecie zachodnim, a więc i w Polsce. Sytuację jedynie nieznacznie poprawia fakt, że Shanna Swan może być w błędzie, bowiem o pogarszającej się płodności mówią zgodnie wszyscy eksperci. Stoimy więc u progu pandemii – ów problem z powszechnego stanie się masowy.
Powodem pogarszającej się płodności całej populacji są zmiany cywilizacyjne. Nie chodzi tu jednak wyłącznie a aspekty kulturowe, choć i ich nie sposób pominąć. Ów złowrogi wpływ cywilizacji polegać ma jednak przede wszystkim na obecnych niemalże wszędzie substancjach rozregulowujących ludzki układ hormonalny (występujące w plastikach, kosmetykach i pestycydach związki takie jak ftalany, bisfenol A – BPA czy polibromowane difenyloetery – PBDE). Uwagę zwraca także dostrzeżony w badaniach ścieków z wielu miast świata wzrost obecności estrogenów i progestagenów – żeńskich hormonów płciowych. Ich częstsze występowanie to efekt stosowania przez kobiety antykoncepcji hormonalnej, a oczyszczalnie najzwyczajniej w świecie nie są w stanie usuwać takiego zanieczyszczenia co powoduje, że zostaje ono w wodzie na trwałe (podobnie zresztą sytuacją wygląda z antydepresantami i antybiotykami). Eksperci zauważają również negatywny wpływ zanieczyszczonego powietrza na człowieka w prenatalnej fazie rozwoju (na owo zagrożenie narażeni są w życiu płodowym szczególnie chłopcy). Nie da się też pominąć takich aspektów jak stres, używki, brak aktywności fizycznej, nadwaga, choroby (weneryczne, ale nie tylko – nawet problemy z nerkami czy wątrobą mogą osłabić ciało i utrudnić szanse na poczęcie dziecka, o chorobach skutkujących zaburzeniem układu hormonalnego nie wspominając), a w przypadku mężczyzn również przegrzewanie organów płciowych (gorące kąpiele, zbyt przylegająca bielizna, trzymanie laptopa na kolanach i telefonu w kieszeni spodni). Innymi przyczynami trudności są zaburzenia genetyczne, nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego na komórki rozrodcze własne lub współmałżonka oraz problemy anatomiczne. Ponadto płodność spada wraz z wiekiem i choć jest to zjawisko naturalne, to świadome tego procesu powinny być młode osoby pragnące w pierwszej kolejności zwiedzić świat czy osiągnąć sukces zawodowy – w przyszłości może bowiem okazać się, że „za późno na dziecko” będzie szybciej, niż ktoś to sobie zakładał.
Co więc robić? W internecie bardzo łatwo znaleźć odpowiedzi, zgodnie z którymi rozwiązaniem wszystkich bolączek jest zapłodnienie pozaustrojowe. Warto jednak pamiętać, że za artykułami zachwalającymi in vitro stoją często kliniki trudniące się taką praktyką, a w ich interesie nie leży prezentowanie wad. Metoda tymczasem jest wielkim obciążeniem dla organizmu kobiety, ma niską skuteczność i przede wszystkim nie leczy przyczyny niepłodności. Aby natomiast zwalczyć medyczny powód niemożności poczęcia dziecka przez parę często konieczna jest specjalistyczna diagnostyka pozwalająca precyzyjnie odnaleźć źródło problemu oraz kompleksowa pomoc specjalistów z różnych dziedzin: ginekologów, endokrynologów, andrologów, urologów, dietetyków, seksuologów i psychologów.
Ważne jest także wsparcie i zrozumienie bliskich. Z tym niestety bardzo często bywa różnie, a wiele par bezskutecznie starających się o dziecko zauważa, że zamiast dyskrecji spotykają się raczej z regularnymi pytaniami o ich plany prokreacyjne na każdej rodzinnej czy przyjacielskiej imprezie. Warto więc wyrobić w sobie nawyk niewtrącania się w takie sprawy, szczególnie, że z każdym kolejnym rokiem przybywa osób cierpiących na niepłodność (w Polsce mówi się nawet o 25 tys. par rocznie!), a stres związany z niepowodzeniami i presją może jeszcze utrudnić starania – także na poziomie fizycznym. Tymczasem i bez wścibskich uwag ludzie borykający się z owym problemem mają „pod górkę”. Posiadanie potomstwa jest bowiem głęboko zakorzenioną w ludzkiej naturze potrzebą, która stanowi także o tożsamości jako kobiety i jako mężczyzny oraz wpływa na poczucie własnej wartości, a trudności prokreacyjne bardzo często skutkują problemami w związku czy depresją.
Ludzie młodzi – będący grupą szczególnie narażoną na wystąpienie u nich problemów z płodnością – mają prawo oczekiwać od państwa pomocy w przezwyciężeniu owych zdrowotnych komplikacji poprzez zapewnienie im dostępu do kompleksowej diagnostyki i fachowej pomocy specjalistów z różnych dziedzin. Państwo zaś winno pamiętać, że od minimalizacji zakresu owej pandemii zależy nie tylko szczęście lub dramat poszczególnych osób, ale też przetrwanie narodu, jego istnienie w najbardziej podstawowym, pokoleniowym wymiarze.
Michał Wałach