We współczesnym świecie, w którym informacje zmieniają się jak w kalejdoskopie, jednym z kluczowych czynników determinującym sukces redakcji internetowych stała się szybkość. Problem w tym, że równocześnie niesie ona za sobą ogromne problemy – fake newsy i dezinformację. Jak się im nie dać i wyłowić prawdę w morzu informacji? Zapraszam!
Współczesne redakcje potrafią zareagować na zmieniającą się rzeczywistość praktycznie natychmiast, dostarczając czytelnikom informacje „na gorąco”. Nic dziwnego. Dziennikarze internetowi, dzięki wielu narzędziom, są w stanie relacjonować wydarzenia, przedstawiać fakty i analizować je z prędkością, której tradycyjne media mogą tylko pozazdrościć. Warto jednak pamiętać, że nie wszystkie informacje są równie wartościowe, a niektóre z nich mogą być nawet szkodliwe. W świecie medialnym nieuchronnie stykamy się bowiem z fake newsami i dezinformacją. Niestety, często nawet o tym nie wiedząc.
Czym są fake newsy? Najprościej pisząc, to nieprawdziwe lub zmanipulowane informacje, które są rozpowszechniane jako rzeczywiste. Mogą być tworzone w celu wprowadzenia w błąd czytelników, wpłynięcia na ich poglądy, albo po prostu w celach rozrywkowych. Są rozpowszechniane w mediach tradycyjnych, jak i społecznościowych. Fake newsy mogą mieć różne źródła. Niektóre z nich są celowo tworzone przez ludzi lub grupy, które chcą osiągnąć określony cel. Inne pochodzą z niesprawdzonych źródeł, gdzie nie przykłada się staranności do weryfikacji informacji. Internet, zwłaszcza media społecznościowe, stał się podatnym gruntem dla szerzenia fake newsów, ponieważ informacje mogą się rozprzestrzeniać w tempie błyskawicy, zanim w ogóle zostaną zweryfikowane.
Jednak bardzo często widać już na „pierwszy rzut oka”, że z daną informacją jest coś nie tak. Dlatego zachęcam, by w tyle głowy zawsze mieć kilka punktów, które pomogą zweryfikować wiadomość. W tym celu warto:
- Rozważyć źródło (rozumieć cele i intencje),
- Czytać treść, a nie tylko nagłówek (aby zrozumieć cały materiał),
- Sprawdzić autorów, aby zweryfikować, czy są wiarygodni i w ogóle istnieją,
- Ocenić pomocnicze źródła (upewnić się, że podają te same informacje),
- Sprawdzić datę publikacji (aby zobaczyć, czy informacje są trafne i aktualne),
- Upewnić się, czy nie jest to żart (aby określić, czy nie mamy do czynienia z satyrą).
Powyższa lista to wyłącznie wskazówki. Niemniej jednak, warto wzmacniać swoje umiejętności dot. edukacji medialnej. Zanim uznamy, ze warto podzielić się z kimś daną informacją w mediach społecznościowych, warto zweryfikować jej prawdziwość. Jeśli coś brzmi zbyt dobrze (lub zbyt źle), aby było prawdziwe, być może wcale nie jest. Warto więc się zastanowić, czy informacja jest wiarygodna. Niestety, mechanizmy generowania fake newsów często związane są m.in. z algorytmami np. mediów społecznościowych, które preferują treści kontrowersyjne i klikalne. To z kolei prowadzi do sytuacji, w której informacje oparte na sensacji, są preferowane przed treściami rzetelnymi, co negatywnie wpływa na jakość i wiarygodność dziennikarstwa internetowego.
Skoro wiemy już, czym jest fake news i jak się przed nim uchronić, to teraz rozprawmy się z dezinformacją. Co to takiego? To zamierzona i konsekwentna formuła przekazu informacji (w tym fałszywych lub zmanipulowanych) i fabrykowanie takiego przekazu poprzez tworzenie różnego rodzaju fałszywek, które wprowadzają w błąd i wywołują określone efekty w postaci: podejmowania przez odbiorcę błędnych decyzji, wytworzenia poglądu, działania lub jego braku, zgodnych z założeniem podmiotu dezinformującego. Co ważne, dezinformacji poddaje się całe populacje, a nie poszczególne osoby. Chodzi o to, by wprowadzić do opinii publicznej (obiegu informacyjnego) wiadomości, które mają oddziaływać na zachowania społeczne, sprawiając jednak pozory spontaniczności. Przykładów akcji dezinformujących nie trzeba daleko szukać. Wystarczy sięgnąć pamięcią do początku pandemii koronawirusa, albo rosyjskiej inwazji na Ukrainie. Pamiętacie różnego rodzaju doniesienia/łańcuszki internetowe, że zabraknie paliwa, pieniędzy w bankomatach, a miasta będą zamykane? A może słyszeliście o wujku/cioci/koledze w służbach/wojsku, który mówił, że…? No właśnie.
Z fake newsami i dezinformacją stykamy się nieustannie. Warto więc zadbać o to, by weryfikować informacje i zachować czujność. Zwłaszcza, że czasami skutki takich kłamstw mogą być bardzo daleko idące.
Dr Karol Gac – dziennikarz, publicysta i komentator życia politycznego. Efekty jego pracy można znaleźć na portalu DoRzeczy.pl, którym kieruje i w tygodniku „Do Rzeczy”. Felietonista „Tygodnika Solidarność”.
