W bogato zdobionym koszyczku wielkanocnym zabraknąć nie może barwionych jajek, które po poświęceniu w kościele spożywa się w rodzinnym gronie. W żurku, sałatce, nadziewane farszem – jaja królują na Wielkanoc. Ale tak właściwie, dlaczego? Co łączy je z tajemnicą męki, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa?
Najprościej odpowiadając na postawione pytanie, jajko oznacza triumf nad śmiercią i początek nowego życia, co bezpośrednio odnosi się do wydarzeń Wielkiego Tygodnia. W ten sposób postrzegano jajka już w starożytności – umieszczane w grobowcach egipskich i rzymskich były znakiem nadziei na powrót do życia. Kojarzono je również z płodnością, urodzajem, bogactwem i szczęściem.
Nie ma się co dziwić, że niepozorne jajko stało się symbolem tak chętnie wykorzystywanym w sztuce. Jeszcze przed Chrystusem pojawiało się ono w mitach greckich. Owidiusz w “Metamorfozach” opisywał historię Ledy, żony króla Sparty Tyndareosa. Według legendy w dziewczynie zakochał się Zeus, który by ją posiąść zamienił się w łabędzia i uwiódł kobietę. Po tym akcie Leda wydała cztery jaja, z których przyszło na świat czworo dzieci: Kastor, Polluks, Helena i Klitajmestra. Leda z łabędziem była niezwykle popularnym motywem malarskim w okresie renesansu.
Sztuka chrześcijańska również często korzysta z symbolu jajka. Jednym ze słynniejszych przykładów jest obraz autorstwa włoskiego malarza Piera della Francesca, zatytułowany “Madonna z Dzieciątkiem w otoczeniu świętych”. Nad głową Matki Bożej zwisa strusie jajo, co symbolizować może cykliczność życia wyznaczoną narodzinami i śmiercią. Co ciekawe, w średniowieczu strusie jaja często gościły w kościołach – robiono z nich relikwiarze albo wieszano pod sufitem, blisko ołtarza – jako znak bożego miłosierdzia.
Ciekawa historia opisuje również genezę kolorowania jajek na Wielkanoc. Na ikonach przedstawiających świętą Marię Magdalenę wielokrotnie ujrzeć można w dłoni kobiety czerwone jajko. Związane jest to z legendą, według której kobieta odwiedziła cesarza Tyberiusza, aby opowiedzieć o śmierci i zmartwychwstaniu Zbawiciela. Tyberiusz zakpił, że powstanie człowieka ze zmarłych jest mniej więcej tak prawdopodobne jak to, że jajko, które Maria Magdalena trzyma w dłoni, stanie się czerwone. Jakież było jego zdziwienie, gdy trzymane przez świętą jajo nabrało krwistoczerwonej barwy, symbolizującej przy okazji krew przelaną przez Chrystusa za ludzi na krzyżu.
Sama sztuka ikonopisarstwa od technicznej strony również związana jest z jajkami. Do namalowania ikony w technice temperowej jest bowiem niezbędne żółtko jajka – z niego przygotowuje się emulsję spajającą pigment. Przywołuje to na myśl kolejny symbol – żółtko niczym Chrystus w łonie matki, będący symbolem nowego życia i Zmartwychwstania.
Dla niektórych artystów jajko przerodziło się niemal w obsesję. Do miłośników jajecznej symboliki należał Hieronim Bosch – renesansowy spec od ukrytych znaczeń i fantastycznych wizji. W obrazie “Ogród rozkoszy ziemskich” przedstawił potwora z ciałem przypominającym skorupę nadtłuczonego jaja. Wokół szaleją demony i buchają ognie piekielne, a wewnątrz przedziwnego jaja trwa bankiet grzeszników. Kiedy na początku XX wieku malarstwo Boscha oczarowało surrealistów, motyw jajka ponownie stał się niezwykle popularny.
I tu przechodzimy do niekwestionowanego lidera w plebiscycie na największego entuzjastę jajka – jest nim Salvador Dalí, jeden z najbardziej znanych surrealistów wszechczasów. Twierdził, że sam „wykluł się z jajka”, czego również dokonywał podczas artystycznych happeningów. Na jego obrazach jaja pojawiają się w setkach odsłon: całe i stłuczone, surowe i sadzone lub w formie pokruszonych skorupek. Są znakiem stworzenia, symbolem erotycznym, oznaczają narodziny i śmierć, bezlitosny upływ czasu. W tym bowiem objawia się malarski sukces jaj – katalog ich znaczeń jest tak szeroki, że stanowią niewyczerpalną inspirację dla artystów.
Salvador Dalí wykluwający się z jajka
źródła:
https://www.weranda.pl/sztuka/rynek-sztuki/jaja-i-sztuka,
https://www.instagram.com/lasamolyk/.